Mongolia Must Raise Debt to Halt Currency Outflow, Moody’s Says

By Michael Kohn  Mar 15, 2014 4:09 AM GMT+0800  

0 Comments Email Print

• Facebook
• Twitter
• Google+
• LinkedIn

Save

Mongolia’s foreign currency reserves, down 40 percent in the last year, are on pace to run out by the end of 2014 unless the country can sell more debt, according to Moody’s Investors Service.

Should reserves expire Mongolia “would issue another bond and that would buffer reserves for an extent,” Anushka Shah, Moody’s lead analyst on the Central Asian nation, said by phone yesterday.

Currency reserves have dwindled amid falling prices for copper and coal, Mongolia’s main exports. Foreign investment has also fared poorly, falling by half last year during a protracted dispute with Rio Tinto Plc (RIO), which operates the Oyu Tolgoi copper and gold mine, Mongolia’s biggest mining project.

Foreign currency reserves at the end of January were $2.44 billion, according to the Bank of Mongolia website.

Mongolia has raised about $2.3 billion in sovereign debt since March 2012, including a $600 million bond issued by the Development Bank of Mongolia, a 30 billion yen ($296 million) Samurai bond and a $1.5 billion Chinggis bond.

Moody’s, which has a B1 rating on Mongolia with a stable outlook, sees the country’s expansionary economy as a risk.

“If you look at monetary policy it has been very expansionary over the past year,” said Shah. “The central bank has been running a number of programs that have injected a large amount of liquidity into the system.”

‘Export Growth’

Programs to stabilize prices, finance mortgages and boost construction injected 3.4 trillion tugrik ($1.9 billion) into the economy over the past year, according to Moody’s.

However, issuing debt to tide over the deceleration in FDI and exports is not sustainable in the long term, said Shah.

“It would be more favorable from a credit perspective if they can shore up FDI with improved export growth, which should happen once Oyu Tolgoi comes onstream,” said Shah, referring to the halted work on the mine’s underground expansion.

“But in the meantime it seems like they will tide things over by raising more debt.”

Any bond sale is expected to be dollar denominated, said Shah. That would happen amid a declining tugrik, which has seen a year-on-year depreciation of 26 percent against the dollar.

To contact the reporter on this story: Michael Kohn in Ulaanbaatar atmkohn5@bloomberg.net

To contact the editors responsible for this story: John Liu atjliu42@bloomberg.net James Callan, John Lear

http://mongolnews.mn/w/6445 

Монголын “БИТЛЗ” 20 жилийн дараа

2010-06-18 15:04:51

• Электрон хувилбар

“Манайд ирээрэй”, “Бүсгүйчүүд”, “Зүрхний үг”, “Алтан хавчаар” энэ бол өдгөөг хүртэл бидний сэтгэлд уяатай эгшиглэдэг мөнхийн хит дуунууд. Дал, наяад оны залуусын хөл нийлүүлэн бүжиж, хоолой нийлүүлэн дуулдаг байсан эдгээр дууг “Инээмсэглэл” хамтлаг анх амилуулж байсан. Дуулсан дуу бүр нь олны таашаалд нийцэж, 30 гаруй жил шүтэн бишрэгчдийнхээ зүрхэнд хоногшсон гээд бодоход Монголын эстрад урлагийн нэгэн домог, салшгүй түүх нь энэ хамтлаг билээ. 20 гаруй жил уран бүтээлээ завсарласан “Инээмсэглэл”- ийнхэн саяхан анхны цомог, клипээ гаргасан. Хэзээний танил намуун хоолой, хөнгөн хэмнэлтэй эргэн учруулж, зарим хүний залуу нас, дурсамжийг сэдрээн санаа алдуулсан байх. Тун удахгүй буюу ирэх амралтын өдрүүдэд хамтлагийнхан “Инээмсэглэл 331/3” тоглолтоо Соёлын төв өргөөнд хийх гэж байна. Тэд хэзээнээсээ уран бүтээлийн төлөө “шатаж” явснаас биш, тооны хойноос хөөцөлдөж байгаагүй. Тиймээс том тоглолтын танхим, олон үзэгч, арвин орлого хүсээгүй. Харин үзэгчидтэйгээ халуун дотно харилцаа бий болгож, амьд мэдрэмж төрүүлэн, хөгжмийн “халуун” аялгууг хүргэхийг зорьсон аж. “Инээмсэглэл” хамтлагийн зарим гишүүн өдийг хүртэл урлагтаа үнэнч хүчин зүтгэж яваа. Харин урлагаасаа удаан хугацаанд хөндийрөөд байсан гишүүд “хуучны эд” шиг чанар зааж, гурван сарын бэлтгэл хийгээд л формондоо орчихсон явна билээ. Тоглолтынх нь өмнө тэдэнтэй товчхон хөөрөлдлөө.

---

АЛБАН ЁСНЫ БУС ДАРГА ЧУЛУУНЫ ГАНБОЛД

“Инээмсэглэл” хамтлагийн албан ёсны ахлагч нь бөмбөрчин Тогоогийн Энхболд. Хамтлагийнхан нь түүнийг Энхүүш гэж дууддаг. Тэрбээр Эрхүүд ажилладаг учраас энэ удаагийн тоглолтод ирж амжаагүй. Харин түүнийг Ч.Ганболд орлож байгаа. “Инээмсэглэл”-ийн гоцлол дуучдын нэг Ганбаа ах угаасаа 30 жилийн өмнө ч гэсэн хөтөлбөр боловсруулах, дуу сонгох, найруулах ажилд ханцуй шамлан орж, хамтлагийнхнаа командалдаг байсан орлогч дарга. Тэрбээр “Төгөлдөр” сангийн тэргүүн, хатагтай Х.Отгонтуяаг “хатгагч” хэмээн онцлон ярилаа. Учир нь өөр өөрийн гэсэн ажлаа хийгээд нам гүмхэн байсан тэднийг энэ хатагтай шавдуулж бас “хатгаж”, ганц ч цомоггүй, клипгүйг нь сануулж, ивээн тэтгэх санал тавьснаар тоглолт хийх хүртлээ ажил өрнөөд байгаа аж.

-“Инээмсэглэл” хамтлаг анх хэрхэн байгуулагдсан бэ? 

-Нарийн тоолбол манай хамтлаг 30 биш 40 жилийн түүхтэй. Балчинжавын Долгион, Намсрайн Ганхуяг бид гурав 1970 онд тухайн үеийн Зөвлөлтийн нэгдүгээр сургууль буюу одоогийнхоор орос гуравдугаар сургуульд сурдаг байхдаа анхны хамтлагаа байгуулж байлаа. “Инээмсэглэл”-ийн гарал үүсэл тэндээс эхтэй. Сургууль төгсөөд бүгд ЗХУ-д суралцахаар явж, тэнд “Улыбка” нэртэйгээр тоглодог байсан. Энэ бол Н.Ганхуягийн маань өгсөн нэр. 1978 оноос орчуулж “Инээмсэглэл” хамтлагаа байгуулсан. Тухайн үед “Баянмонгол”, “Соёл эрдэнэ” гэж хоёр хамтлаг л байлаа. Залуу хүмүүс учраас өөрсдийн хүссэн хөгжмөө сонсож дуугаргах эрмэлзлээр нэгдсэн юм. Манай улсын хилийн цаана ямар хөгжим эгшиглэж, залуус юуг сонирхож байна гэдгийг харуулах нь бидний зорилго байлаа. 

-Олон жилийн дараа эргэн нэгдэж уран бүтээлээ сэргээлээ. Энэ бүхнийг юу гэж дүгнэж байна вэ? 

-Маш завгүй, ажилтай хэрнээ гэнэтхэн гарч ирээд дуулах болсон маань нэг л хүнтэй холбоотой. Х.Отгонтуяаг анх санал тавихад би цааргалсан. Өмнө нь тайзан дээр дуулж байсан ч урлагаас хөндийрөөд багагүй хугацаа өнгөрсөн учраас эргэлзэж байлаа. Б.Долгион, Н.Ганхуяг, Г.Пүрэвдорж гээд нөхөд маань одоо ч уран бүтээлээ хийж байгаа нь эргэлзээгээ хурдан арилгахад тусалсан. Олон жилийн дараа дуулахад их сонин мэдрэмж төрдөг юм байна. Залуу хүний нүдээр ертөнцийг харж дуулж байсан бол түүнээс хойш нэлээд оймс элээчихжээ. Энэ удаагийн цомогт бичүүлсэн дуунууд бид нарын олон жилийн өмнө дуулж байснаас арай өөр. Юм алдаагүй харин нэмсэн байх гэж дүгнэж байгаа.

 -Танай хамтлаг урын сандаа хэчнээн дуутай вэ? 

-Анхны цомог маань 20 дуутай. Радиод бичүүлсэн 60 гаруй дуу байдаг юм байна. Бичүүлээгүйг нь нэмбэл 100 гарах байх. Гэхдээ энэ бол миний хамтлагтаа байсан 1985 он хүртэлх л дуунууд. Манайхан наяад оны сүүлч хүртэл тоглож байсан шүү дээ. 

-“Инээмсэглэл”-ээр овоглодог уран бүтээлч олон уу? 

-Т.Энхболд, Ч.Ганболд, Н.Ганхуяг, П.Батчимэг, Б.Долгион, Б.Бадрууган, Д.Цогдэлгэр, Я.Оюундэлгэр, Г.Пүрэвдорж гэсэн үндсэн бүрэлдэхүүнтэй. Түүнээс хойш нэмэгдэж орсон хүмүүс бий. Нэгэн үе хөгжмийн зохиолч Балхжав ч гэсэн манай хамтлагт байсан. Харамсалтай нь Б.Бадрууган маань бидэнтэйгээ байхгүй байна. Түүний уран бүтээл болоод урлагийн төлөө зүтгэсэн ажил үйлсийг нь үргэлжлүүлж яваа хүү Б.Наранзун нь манай тоглолтод оролцож аавынхаа хоёр дууг дуулах юм.

Мэдээлэл радио телевизийн улсын хорооны дэргэдэх “Инээмсэглэл” хамтлагийн бүх гишүүн нь дуулчихдаг бас хөгжимддөг авьяастай. Тухайн үед өөрийн гэсэн дуугаа дуулна гэдэг нь том хувьсгал байсан гэлтэй. Анх Р.Энхбазарын хэд хэдэн дууг дуулж байгаад удалгүй Д.Цогдэлгэр “Зүрхний үг”, Б.Долгион “Хослон дуулъя”, “Урин хавар ирлээ” Ч.Ганболд “Дуучин гитар”, Г.Пүрэвдорж “Улаанбаатарын үдэш” зэрэг дуугаа зохиож урын сангаа баяжуулах болжээ. Түүний зэрэгцээ улсын байгууллагад хариуцлагатай ажил алба хашдаг тэдний бэлтгэл, ажил тарсны дараа эхэлж, үүрийн гэгээтэй уралдан өндөрлөдөг байсан гэдэг. Гэртээ харьж цай ууж, хувцсаа сольчихоод ажилдаа явдаг, нойргүй өнгөрүүлсэн шөнүүд “Инээмсэглэл”-ийн түүхийн нэг хэсэг нь. Хөгжимд хайртай, мэдрэмжтэй залуус зөв үедээ бие биенээ олсноор Монголын эстрад урлагийн түүхийг олон алхмаар урагшлуулах гавьяатай хамтлаг байгуулсан нь бахархмаар. Хаалттайд тооцогдож байсан барууны хөгжмийн хөг аялгууг “Битлз” хамтлагийн дуугаар дамжуулан монгол залууст хүргэж, хамгийн анх англи хэлээр дуулсан гээд тэдэнд талархмаар үйлс олон бий. 

---

“ИНЭЭМСЭГЛЭЛ”-ИЙН ОЛОН ТАЛСТЫГ ЦУГЛУУЛАГЧ БАЛЧИНЖАВЫН ДОЛГИОН

Хөгжмийн зохиолч Б.Долгион “Инээмсэглэл” хамтлагт зүтгэж явах үедээ “Новости Монголии” сонины ажилтан байсан. Тэрбээр аавынхаа шүлгэнд аялгуу хийж “Урин хавар ирлээ” дуугаа зохиосон учраас илүү хайртай гэсэн. Б.Долгион урлагт элэгтэй, сайхан дуулдаг, сайн хөгжимддөг залуус хаана байгааг чих тавин сонсож байгаад хамтлагтаа “урвуулчихдаг” байж. Өөрөө гоцлон дуулахгүй ч хоолой хийхдээ гарамгай. Б.Долгионы дууг дуулаагүй рок, попын алдартай дуучин, хамтлаг үгүй биз. Урлагийн тайзнаа дуулж буй олон уран бүтээлчийн “хоол”-ыг бэлтгэсэн буянтан хэмээн түүнийг онцолмоор.

-“Инээмсэглэл” хамтлаг ямар төрлөөр уран бүтээлээ хийдэг байсан юм бэ. Зарим хүн Монголын “Битлз”, нөгөө хэсэг нь “Вee gees” гэж тодорхойлдог. 

-Бид хөгжмийн боловсролынхоо хувьд “Битлз” маягийн хэлбэрээр тоглож байсан. Гэсэн ч сонгодгийг ч, уртын дууг ч сонсох дуртай. Хөгжмийн ертөнцийн аль сайхан бүхнийг дээдэлдэг залуус үзэл санаагаа дуугаар илэрхийлж байсан гэж хэлж болно. Олон хоолойгоор дуулдаг. Дууны шүлгэнд их анхаардаг байлаа. Хоёр эринг дамжсан хамтлагийн хувьд тухайн цагийнхаа онцлогт таарсан дуу шүлгийг дээдэлдэг байсан. Тийм учраас зарим дуу маань өдий болтол дуулагдаж байна. Уран бүтээл олон жил насалж байгаа нь бахархмаар санагддаг. Манай хамтлаг поп хэлбэрээр дуулдаг.

-Таны зохиосон хэчнээн дууг “Инээмсэглэл” дуулдаг вэ? 

-Цомогт оруулж, тоглолтод дуулах гээд шилдэг дуунуудаа түүвэрлэхэд Р.Энхбазар, Д.Цогдэлгэрийн дуунууд голлож байсан. Хамтлагийн уран бүтээлийн 20 хувь нь миний дуунууд байдаг юм билээ.

---

ГАЛТ ТЭРЭГНИЙ ХЭМНЭЛД “БИД ЦАС ОРОХОД ДУРТАЙ” ДУУ МЭНДЭЛЖЭЭ

Б.Долгионы урилгаар хамтлагтаа ирсэн аргил гитарчин П.Батчимэг өдгөө “Сансар” кабелийн телевизийн охин компани “Эс ти эйч”- д орчуулагч редактороор ажилладаг. Тэрбээр 20 гаруй жил хөгжим тоглоогүй учраас бэлтгэлээ шаргуу хийхээр “New star” дээр өдрийг өнгөрүүлж буй.

 -“Инээмсэглэл” хамтлагт орохоосоо өмнө хөгжим тоглодог байв уу?

 -Их сургуулийнхаа хамтлагт тоглодог байхад энэ саналыг надад тавьсан. “Инээмсэглэл” хамтлагийг сонсдог, дуугаралт сайтай хамтлаг гэж дүгнэдэг байсан учраас саналыг талархан хүлээн авч 1978 онд нэгдсэн. Хүнс нийтийн хоолны инженер технологич мэргэжилтэй, сайн дурын уран сайханч байсан ч энэ мэргэжлээр ажиллаагүй. 1981 он хүртэл хамтлагтаа тоглоод Худалдаа бэлтгэлийн яаманд гадаад харилцааны ажил хийж байсан учраас ажлын нөхцөл байдлаас шалтгаалан нөхдөөсөө уучлалт гуйгаад хамтлагаа орхиж байлаа. 

-Олон жилийн дараа гитараа барилаа. Сэтгэгдэл ямар байна? 

-Олон жилийн дараа тоглоход эвгүй байсан. Одоо бага багаар дасаж байна. Цомгийн бичлэг хийхэд дуучид гол үүрэгтэй байсан. Ч.Ганболд, Н.Ганхуяг, Я.Оюундэлгэр маань гоцолж бид хоолой хийдэг. 

-Хамтлагтаа зориулан дуу зохиож байв уу?

 -Худалдаа бэлтгэлийн яаманд байхдаа Сэлэнгэ аймаг руу ажлаар явах зууртаа галт тэргэнд “Бид цас ороход дуртай” дуугаа зохиосон. Буцаж ирээд найзууддаа санал болготол “Шинэ жил болж байгаа болохоор яг тохирно” гээд дуулсан. Уг нь гурван бадагтай дуу. Тухайн үед үзэл сурталд нийцэхгүй гээд гуравдугаар бадгийг нь дуулдаггүй байсан юм. Одоо л бүрэн эхээр нь дуулж байна.

---

ХАМТЛАГИЙН МЭРГЭЖИЛТЭН

Пүүжээ ахыг ЗХУ-д консерватор төгсөөд ирэх үед “Инээмсэглэл”-ийнхэн ид дуулж байсан гэдэг. Хөгжмийн зохиолч мэргэжилтэй хүний хувьд тэднийг аялгуу сайтай дуулдаг юм байна хэмээн үнэлж байсан аж. Гэтэл 1980 онд Б.Долгион ах даралтат хөгжимчнөөр хамтлагтаа орохыг урьж, удалгүй Москвад хамтлагтайгаа Залуучуудын их наадам оролцож байснаа тэр дурсан ярих дуртай. 

-Та “Улаанбаатарын үдэш” дуугаа хэдэн онд зохиосон бэ? 

-Миний уран бүтээлийн эхэн үе “Инээмсэглэл” хамтлагтай салшгүй холбоотой. Анхны дуу маань “Улаанбаатарын үдэш”. П.Сандуйжав гуайн шүлэг шүү дээ. 

-Та хэр зэрэг дуулдаг вэ? 

-Дуулахгүй. 500 граммын дараа бол магадгүй. /инээв/ 

-30 жилийн дараа анхны цомгоо гаргалаа. Сэтгэгдэл ямар байна вэ? 

-Анхны цомог, клипээ 30 жилийн дараа гаргалаа. Магадгүй дахиад 30 жилийн дараа хоёр дахиа гаргах ч юм бил үү. Клип гэж байгаагүй учраас телевизийн нэвтрүүлгийн бичлэгт их ордог байлаа. Залуу насаа эргэн дурсаж, нэгэн үдэш цэнгээрэй гэж тухайн үед “Инээмсэглэл”-ийг шимтэн сонсдог байсан бүх хүмүүсийг уримаар байна.

---

30 ЖИЛ ДУУРСАХ НЭРИЙГ ӨГСӨН НАМСРАЙН ГАНХУЯГ 

Ч.Ганболд, Б.Долгион нар дунд сургуульд байхдаа хамтлагтаа бөмбөрчин авахаар Н.Ганхуягийг “шалгажээ”. Бөмбөр тоглож чаддаггүй ч хамтлагт орохын тулд чадна гэж ам гарч, сурагчийн ширээ сандлаа нийлүүлэн цохиж үзүүлбэл нөгөө хоёр нь ч “тэнцлээ” гэж хэлсэн гэдэг. “Тугал” хамтлагийн гишүүн болсноор ахлах ангийнхны ордог үдэшлэгт хаалтгүй нэвтэрч, алдар нэрийн зах зухыг мэдэрч эхэлсэн хэмээн Н.Ганхуяг ах ярилаа.

 -“Улыбка” буюу “Инээмсэглэл” гэдэг нэрийг хэрхэн бодож олсон бэ?

 -Залуу насны инээд хөөр баяр баясгаланг нэрэндээ тусгасан хэрэг. Мөн тухайн үед бүгд нэг хэвийн бараан саарал өнгөтэй хувцастай баргар царайтай байдаг байсан учраас инээмсэглэл бэлэглэмээр санагдсан юм. “Улыбка” гээд хэлэхэд хүн бүрийн нүүрэнд баясгалан тодорно.

-Хамтлагийнхан ямар хэв маягаар хувцасладаг байв аа?

 - “Битлз” хамтлагийн уран бүтээл бол дуу хөгжмийг давж гарсан зүйл байлаа. Хаалттай хил хязгаарыг давж Монголд ирсэн. Тухайн үед хил гааль хатуу байсан ч пянзыг нь яаж ийгээд оруулж ирээд бие биенээсээ хувилж сонсдог байлаа. Манайхан ч гэсэн “Битлз”-ийг дуурайж доогуураа өргөн өмд өмсөж, үсээ ургуулдаг байсан. “Битлз”-ийнхэн хослолтой дуулдаг байсан шүү дээ. Бид ч бас хослолтой дуулдаг л байсан. 

-Хөдөө орон нутгаар их тоглодог байв уу?

 -Олон хамтлаг байгаагүй учраас их явдаг байлаа. Ачааны тэрэгний тэвшийг дэлгээд л дуулна. Энд тэндээс залуус цуглан машины гэрлээ тусгаж байгалийн тайзны гэрэлтүүлэг бий болгож, хөл нийлүүлж бүжиглэхээр нь тоос босож тайзны утааг орлоно. Улс орны бүтээн байгуулалттай мөр зэрэгцэн уран бүтээлээ туурвиж байсан. “Манайд ирээрэй”, “Бүсгүйчүүд” зэрэг нэвтрүүлгийн дууг бид дуулж, тэр нэвтрүүлэгт нь ажил үйлсээрээ тэргүүлж буй байгууллага хамт олон оролцдог байсан.

---

 МОНГОЛ ХЭЛ МЭДДЭГГҮЙ БАЙСАН “ЭНЭТХЭГ” ХҮҮ 

Энэтхэгт төрж өссөн хүү эх нутагтаа ирэхдээ монгол хэл огт мэддэггүй байжээ. Түүнийг Д.Цогдэлгэр гэдэг. Хөгжим бүжгийн коллежид сурч, гурван жил ухарч төгссөнийхөө дараа “Инээмсэглэл” хамтлагт П.Батчимэгийг орлохоор иржээ. Тэрбээр ийн дурслаа.

-“Зүрхний үг” бол миний анхны дуу. Дараа нь “Орчлон дэлхий дээр би жаргалтай”, “Совин билгийн дуу”, “Уулын орой голоос ундаална” зэрэг дууг зохиосон. “Намрын инээмсэглэл” нэвтрүүлгийг хийхээр оюутнууд дээр очиж тоглодог байсан үе сайхан санагддаг. Өглөө ажилтай хэрнээ оюутнууд үүр цайтал дуулж, бүжиглэж хонодог байж билээ. Анхны дуугаа зохиогоод 280 төгрөгөөр шагнуулж гитар авч байсан. Гэхдээ энэ дууг маань уран сайхны зөвлөл “Зүрхний үг” гэж байх ёсгүй гээд “Сэтгэлийн үг” болгож нэрийг нь өөрчилсөн. Радиогийн урын санд энэ нэрээр хадгалагдаж байгаа.

-Та энэ тоглолтод ямар ямар дуугаа оруулахыг хүсэж байсан бэ? 

-Миний анхны дуу хамтлагийн маань анхны клиптэй дуу боллоо. Н.Ганхуяг, Б.Сарантуяа хоёрын хамтран дуулдаг “Чиний үгүйд” гэж дуугаа оруулахсан гэж хүсэж л байлаа. Гэхдээ дараа нь өөрийнхөө дуунуудаар нэг цомог гаргах зорилготой байгаа.

---

“ИНЭЭМСЭГЛЭЛ”-ИЙН “СУВД” 

Б.Бадрууган агсантай хамтран хослон дуулдгаар нь Я.Оюундэлгэр эгчийг сайн мэднэ. Хамтлагийн ах нар нь түүнийг сайхан дуулдгийг мэдээд “мэхэлж” байгаад эгнээндээ нэгтгэчихсэн гэсэн. Эрчүүдийн хамтлагт нэгэн бүсгүйн уянгалаг хоолой нэмэгдсэн нь содон зүйл байсан аж. 

-Энэ хамтлагт яаж орсон бэ? 

-Дунд сургуульд байхаасаа дуулах дуртай охин байсан. Ялангуяа англи дуу их дуулна. Хөгжим бүжгийн коллежийн нэг хамтлагт дуулах санал ирж л байлаа. Тухайн үед би “Инээмсэглэл” гэж хамтлаг байдгийг мэддэггүй байсан юм. Нэг удаа Балхаагийн ятгалгаар нэг дуу дуулсан юм. Тэгэхэд нь Д.Цогдэлгэр хамт байж байгаад хамтлагийнхандаа хэлж л дээ. Тэгээд над руу тэд хэд хэдэн удаа утасдаж Төв шуудангийн дээд давхарт байдаг Радио телевизийн хорооны байранд дуудаж уулзсан. Шинэ жилийн өмнөхөн энэ уулзалт болж, тэд хамт дуулж бичлэг хийлгэх санал тавьсан. Шууд хамтлагт орооч гэвэл зөвшөөрөхгүй гэж эмээсэн байх. Ингээд л нэгэнт хамт дуулж бичлэг хийлгэсэн учраас тоглолтод оролцсоор “Инээмсэглэл”-ийн гишүүн болчихсон.

---

Ж.Солонго

---

Таньд манай сайт таалагдаж байвал like хийнэ үү. Баярлалаа

• Хэвлэх
• Имэйл
• Электрон хувилбар

Research and Markets: Insight to Gold Production in Mongolia

DUBLIN, Ireland--(BUSINESS WIRE)--June 24, 2005--Gold production in Mongolia has seen spectacular growth over the last few years, rising steadily from 0.8 tonnes in 1991 and peaking at 13.7 tonnes in 2001. This seventeen-fold rise contrasts with western world production, which has grown by around 15% over the same period, with an increase of less than 1% each year from 1999 to 2001.


Since 2001, however, production in Mongolia has fallen back to around 12 tonnes per annum in spite of the gold price recovery, indicating problems with the quality and sustainability of currently producing placer deposits and a lack of new reserves to replace depletions. Mongolia's gold comes primarily from placer deposits, with nothing significant yet being produced from hard-rock.

Research and Markets (http://www.researchandmarkets.com/reports/c19802) has announced the addition of Gold Mining in Mongolia to their offering.

Produced in collaboration with local industry experts, Gold Mining in Mongolia not only outlines historic mine production and tables investment levels, but also describes the top domestic and international gold producing companies and exploration companies, licensing procedures and the current tax regime.

Essential reading for both foreign mining majors and juniors, as well as banks and investors considering an approach to the Mongolian gold mining sector.

The report also includes a list of key industry contacts.

Contents include the following:-

1. Executive Summary

2. Country Information

Political & Economic History

Geography & Climate for Exploration

Infrastructure

3. Historic Gold Output, Western Investment, Production Costs & Market Structure

Historic Production

Recent Developments in Mongolian Gold Production

Western Mining & Exploration Companies in Mongolia

The Cost of Gold Mining in Mongolia

Gold Export & Marketing Considerations

4. Domestic Gold Producers & Explorers

Important Domestic Gold Producers

5. International Explorers & State Funded Exploration

The Role of the State

Private Sector Exploration

Majors

Juniors

6. The Distribution of Gold in Mongolia

7. Legislative & Tax Regime

Overview

Fiscal Conditions

Procedures & Obligations for Obtaining and Holding a Mineral License

Local Authority Approval Delays

Allowable Exploration Areas

Exploration & Mining Conditions

Related Government Institutions

Key Contacts

For more information visit http://www.researchandmarkets.com/reports/c19802.

Mongolia inaugurates new president

The newly elected president of Mongolia Nambaryn Enkhbayar was inaugurated Friday afternoon.

After being sworn in as president of Mongolia and accepting the State Seal from former President Nachagyn Bagabandy, Enkhbayar pledged to implement his campaign promises and justify the Mongolian people's trust in him.

A parade of military troops was also held in honor of the new president and commander-in-chief of the Mongolian armed forces.

Enkhbayar, chairman of Mongolian People's Revolutionary Party since June 1997, was elected president last month. He served as minister of culture from 1992 to 1996, and in 2000 he was elected prime minister.

After the election of parliament in 2004, he became chairman of the Mongolian parliament.

The vice-chairwoman of the Standing Committee of the Chinese National People's Congress Uyunqimg attended the inauguration ceremony as a special envoy of Chinese President Hu Jintao.

Source: Xinhua

С.Баяр: Бид жигvvрийн асуудлыг судалж vзээгvй байна

єдрийн сонин
М.Баатар

-Хэн дуртай нь жигvvр байгуулахаас сэргийлж босго єндєрсгєсєн шийдвэр гаргасан-

Унжран, сунжран хуралдсан МАХН-ын их, бага хурал дууссантай холбогдуулж шинэ удирдлагууд нь єчигдєр хэвлэлийн бага хурал хийлгэв. Уг хуралд намын дарга М.Энхболд, ерєнхий нарийн бичгийн дарга С.Баяр, нарийн бичгийн дарга Ё.Отгонбаяр нар оролцсон. Хэвлэлийн хурлын эхэнд саяхан єндєрлєсєн хурлууд болон тvvнээс гарсан шийдвэрийн талаар намын дарга танилцууллаа. Ерєнхий нарийн бичгийн дарга С.Баяр намын мєрийн хєтєлбєр болон дvрэмд орсон гол, гол єєрчлєлтvvдийн талаар нэмж тодотгов. Мэдээллийн дараа сэтгvvлчид тэднээс сонирхсон зvйлээ асуусан юм.

-Удирдах зєвлєлийг 19 хvнтэй байгуулсан гэж хэллээ. Зарим хэвлэлд 21 гишvvнтэй гэж бичигдээд байгаа. Аль нь зєв юм бэ. Мєн нийслэлийн намын даргын асуудлыг хэзээ шийдэх вэ?
М.Энхболд: -Дvрмэнд Удирдах зєвлєлийг 19-21 хvний бvрэлдэхvvнтэй байна гэж заасан. Бага хурлаас 19 хvнийг томилсныг та бvхэн мэдэж байгаа. Харин vлдсэн хоёр нь Ерєнхийлєгчийн Тамгын газрын дарга болон нийслэлийн намын хорооны дарга байх юм. Хотын намын даргын асуудал удахгvй яригдана. Удирдах зєвлєлєєс тодорхой чиг єгєх бєгєєд бид шударга єрсєлдєєний журмаар нийслэлийн намын хорооны даргаа сонгох болно. єєрєєр хэлбэл, хотын намын хорооны гишvvдийн дийлэнхийн саналыг авсан хvн л нийслэлийн намын хорооны дарга болох юм.
-Энэ бага хурлаар жигvvрийн асуудлыг хэлэлцэнэ гэж байсан ч хэлэлцсэнгvй. Ямар учиртай юм бол. Та намын дарга сонгогдсоны дараа намынхаа шинэчлэлд єєрийн хувь нэмрээ тодорхой хэмжээгээр оруулна гэж байсан. Ерєнхий нарийн бичгийн даргаар улиран сонгогдсоны хувьд та ажлаа юунаас эхлэх гэж байна вэ?
С.Баяр: -Жигvvрийн тухай дvрэмд тусгагдсан байгаа. Бид босгыг дєрєвний нэг байсныг олонхи болгож єєрчлєн шийдсэн. Хэн дуртай нь жигvvр байгуулж дэвээд байхаас сэргийлэх vvднээс ингэсэн хэрэг. Ер нь жигvvр гэж ярихдаа нэг зvйлийг ойлгох хэрэгтэй.
Манай намд албан ёсны жигvvр гэж байхгvй. Харин байгуулах талаар санал тавьж буй нєхєд бий. Энэ оны эхэнд жигvvр санаачлагчдаас тавьсан саналыг судлаад бага хурлаар оруул гэж Удирдах зєвлєлєєс шийд єгсєн. Бид судалж vзээгvй байна. Жигvvр санаачлагч нєхдєєс намын их, бага хуралд идэвхтэй оролцсон. vvнийг би эерэг vйл ажиллагаа явуулж байна хэмээн ойлгож байгаа. Жигvvртэй холбоотой эмзэглэл бидэнд байхгvй.
Удирдах зєвлєл юу хэлэлцэх, анхдугаар хурлаа хэзээ хийхээ одоо энэ хэвлэлийн бага хурлын дараа шийдэх гэж байна. Боловсон хvчний томилгоотой холбоотой олон асуудал хуримтлагдсан байгаа. Хамтарсан Засгийн газрын болон УИХ дахь 62-ын бvлгийн цємийг бvрдvvлж байгаагийн хувьд бид тодорхой шийд гаргаж, байр сууриа илэрхийлэх ёстой. Юун тvрvvнд барьж авах олон асуудал байна. Ерєнхий сайд хєдєє орон нутгийн томилгооны талаар єєрийн байр сууриа илэрхийлсэн байгаа.
-Та Ерєнхий сайдыг байр сууриа илэрхийлсэн гэж хэллээ. Ерєнхий сайд томилгоог єєрийн бvрэн эрхийн хvрээнд шийдсэн ш дээ. Гэтэл бага хурлын гишvvдийг хэвлэлээр танилцуулахдаа та бvхэн ємнєговийн хуучин удирдлагуудын албан тушаалыг нь хэвээр бичжээ. Тэгэхлээр та бvхэн Ерєнхий сайдын шийдвэрийг vгvйсгэж байгаа гэсэн vг vv?
-С.Баяр: -Хамтарсан Засгийн газар vйл ажиллагаагаа явуулахдаа хуулийн хvрээнд явуулах учиртай. Мєн хоёр талаас хамтран Засгийн газрыг байгуулсны хувьд улс тєрийн намуудын хооронд бас зєвшилцєл байгаа гэдгийг санах хэрэгтэй. Хуулийн хvрээнд авч vзвэл Ерєнхий сайд Засаг даргыг томилох, єєрчлєх захирамжид гарын vсэг зурах бvрэн эрхтэй. Нєгєє талаар хамтарч Засгийн газраа байгуулсан тохиолдолд тэрхvv захирамжид гарын vсэгээ зурах субъектууд нь Ерєнхий сайд болон Шадар сайд нар байна гэсэн зvйл бий. Тэгэхлээр бид аливаа асудлыг ганцхан эрх зvйн талаас бус улс тєрийн байдлаас нь ч ярилцах ёстой. Хамтарсан Засгийн газрын барьж байгаа ганц зvйл нь тэрхvv улс тєрийн тохиролцоо ш дээ. Би хэвлэлээр гарч буй зvйлvvдээс нь Ерєнхий сайдыг зєвхєн эрх талаасаа асуудалд хандаад байна гэж ойлгосон. Одоогоор энэ асуудлыг Удирдах зєвлєлєєр яриагvй байгаа тул тодорхой зvйл хэлмээргvй байна. Нэгэнт хамтарч ажиллаж, хамтын vvрэг хариуцлага гэж байгаа учраас А.vрчээ, С.Цэрэнбаяр нар vvрэгт ажлаа хийж байгаа гэж vзэж байна. Харин нєгєє улс тєрийн тохиролцоо чухамхvv байгаа юм уу, эсвэл нэг талаасаа цуцалж байгаа хэрэг vv гэдгийг єєр хоорондоо нэлээд нухацтай ярилцах хэрэгтэй болов уу.
-Тэгэхлээр хамтарсан Засгийн газрын хувь заяаг ярилцана гэсэн vг vv?
-С.Баяр: -УИХ-ын дарга болон Ерєнхий сайдаа хоёр хоёр жилээр ээлжлэн томилно гэсэн зєвшилцлийг єнгєрсєн намар хийсэн. Гэтэл зєвшилцєл хийж, бичиг баримтад гарын vсэг зурсан нэг субъект нь байхгvй болсон. єєрєєр хэлбэл, "Эх орон-Ардчилал" эвсэл гэж vгvй болсон байгаа. Хамтарсан Засгийн газар vйл ажиллагаагаа амжилттай явуулахын тулд зєвшилцлийг баталгаажуулах юм уу, зарим зvйлийг тодруулах vvднээс эрх зvйн чадамж бvхий талууд тохиролцож гарын vсэг зурах ёстой гэсэн байр суурийг бид баримталсаар ирсэн. Энэ асуудлаар Ардчилсан намын дарга Р.Гончигдоржтэй сонгуулийн дараахан би уулзаж ярилцаж байсан. Энэ асуудлыг шийдэх ёстой. Зєвшилцєл байнаа гэх юм бол эрх бvхий субъектын хувьд хэн оролцож байгаа юм бэ гэдгийг тогтоох ёстой. Мєн зєвшилцлийн агуулга маань єнєєгийн нєхцєл байдалд ямар агуулгатай байх юм бэ гэдгийг тогтох ёстой. Бид Засгийн газраа тогтвортой ажиллуулах байр суурин дээрээ хэвээр байгаа. Гэтэл Ерєнхий сайдын болон зарим байгууллагын зvгээс гаргаж байгаа шийдвэрvvдийг зєвшилцлийн зарчим маань vргэлжлээд явж байна гэж vзэх vндэслэлийг зарим талаар vгvйсгэж байгаа учраас бид єєр хоорондоо ярих ёстой. Тиймээс АН-ын удирдлагуудтай ойрын vед энэ асуудлаар ярилцах хэрэгтэй гэж бодож байна.
-Заавал яагаад АН гэж. Тухайн vед эвсэлд єєр хvчнvvд байсан шvv дээ?
С.Баяр: -Тийм ээ. Эх орон, ИЗ-БНН болон бие даагч нар бий. Бид томоос нь эхэлж ярилцах ёстой. Уг нь бид ийм мэдэгдэл юм уу, тийм зvйл хийхээсээ ємнє ярилцвал зvгээр гэж бодож байна.

Алим, ший гуанаас хvvхдvvд хордож, нэг нь нас баржээ.

Монголын мэдээ
Г.Тамир

Бидний єдєр тутам хэрэглэдэг тємс, хvнсний ногоо, жимсний 75 хувийг нь урд хєршєєс авчирдаг гэсэн тооцоо байдаг. Монголд борлуулж буй жимсний 90 гаруй хувийг нь хятадууд нийлvvлдэг аж. Гэтэл урд зvгийн жимс, хvнсний ногооноос хорт хавдар vvсгэдэг элементvvд илэрч, энэ тухай Мэргэжлийн хяналтын албад сэрэмжлvvлж, мэдээлсээр байгаа билээ.
Хятадаас авчирсан хvнсний ногоо, жимснээс их хэмжээний пистицид, нитрит, хєгц, мєєгєнцрvvд илэрсэн тухай манай сонин мэдээлсэн. Эдгээр нь хvний биед орж хоол боловсруулах эрхтнийг гэмтээж, хуримтлагдсаар хорт хавдар vvсгэх аюултай хэмээн мэргэжилтнvvд анхааруулсан. Тэд Хятадаас авчирсан жимс, ногоог аль болох хэрэглэхгvй байхыг анхааруулсаар байтал алим, ший гуанаас хvvхдvvд хордож, нэг нь амиа алдсан эмгэнэлтэй явдал саяхан болжээ.
Хэдхэн хоногийн ємнє хятад алим ихээр идсэнээс гvн хордлогод орсон хvvхэд Эх нялхсын эрдэм шинжилгээний тєвийн Хvvхдийн сэхээн амьдруулах тасагт хvргэгдэн иржээ. Хоёр нас хvрэх гэж байсан тэр хvvхэд ээжийнхээ Эрээн хотоос авчирсан алимнаас нэлээд хэдийг идсэний дараа бие нь гэнэт муудсан аж. Эмнэлэгт авчрахад хvvхдийн элэг, бєєр гvн хордсоноос дутагдалд орсон байжээ. Эмч нар тvvнийг аврахаар эрчимт эмчилгээ хийсэн ч бие нь муудсаар нас барсан байна. vvний дараа шийгуанд хордсон хvvхдийг мєн тус тасагт хvргэж иржээ. Шийгуа тvvний элэг бєєр зэрэг эрхтнээс гадна тархийг нь гvн хордуулснаас тархины дутмагшилд орсон болохыг эмч нар тогтоосон байна. Тэр хvvхдийг гуравдугаар эмнэлгийн тархи, мэдрэлийн тасаг уруу шилжvvлсэн аж. Энэ мэт химийн бодисоор бордсон хортой жимс, ногооноос хордсон тохиолдол vvнээс ємнє хэд хэдэн удаа гарч байсан бєгєєд аминаас холуур єнгєрсєн болохоор чимээ шуугиан болоогvй аж. Сvvлийн vед хорт хавдрын євчлєл залуужсан нь дээрх жимс, ногооноос vvдэлтэй гэж эрдэмтэд vзэж байгаа. Хорт хавдраас ємнє дээрх шиг хурц хордлогод орох юм уу, элэг бєєргvй болж vлдэх аюул энvvхэнд байна.

40 сая зээлийн kард эзэмшигчдийг сонор сэрэмжтэй байхыг анхаарууллаа.

Олон Услын Мастeр kард байгууллага ингэж мэдээллээ;
Тvvнчлэн Мастeр Kард ын хэвлэлийн тєлєєлєгч Жэсика Антлэ хэлэхдээ, комьпютeрын хакэр Кардын систэмд нэвтэрсэн бололтой гэжээ.
Тэдгээр єртєгдсєн кардуудаас 13.9 сая нь МастэрКард нэрийн кардууд, vvнд нь Маэстрo болон Циррус орсон бєгєєд, мєн 22 сая нь Виза нэрийн кардууд байгаа гэж ВИЗА кардын хэвлэлийн тєлєєлєгч мэдээлжээ.
Энэхvv эмэгнэлт явдал нь Кардын систэмийн шийдвэр компанийн Тусцон дахь оффиcэд болсон бєгєєд. Энэхvv явдалыг Кардсистeмийхэн таван сарын 22 нд мэдэж, дараа єдєр нь FBI ханд мэдэгджээ.
За ямар ч байсан хvн бvр, кардыхаа гvйлгээг нарийн хянаж, ямар нэгэн шижэг бvхий гvйлгээ илэрvvлэх аваас тэр даруй банктайгаа холбоо тогтоох шаардлагатай ажээ.

Багахангайн нефтийн vйлдвэр хаанаас зєвшєєрєл авсан бэ?

Єдрийн сонин
Б.ХАЖИДМАА

Багахангай дvvрэгт "Улаанбаатар нефть боловсруулах vйлдвэр"-ийн нээлт болсон тухай хэвлэл,
мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулсан. Тэдний мэдээлж байгаагаар бол манайхан эх орондоо боловсруулсан шатахууныг 18 сарын дараа хэрэглэх аж. Энэ шатахуун боловсруулан худалдаалахын тулд БНХАУ-ын Хар мєрєн мужийн "Хуа Фу" группын 100 хувийн хєрєнгє оруулалттай орчин vеийн тоног тєхеєрємж бvхий vйлдвэр нь жилд нийт нэг сая тн газрын тос боловсруулах хvчин чадлаар ажиллах бололтой. Тvvнчлэн vйлдвэрийг хоёр улсын Засгийн газрын дэмжлэгээр байгуулах болсноо ч "Улаанбаатар нефть боловсруулах vйлдвэр"-ийнхэн онцолсон. Шинээр байгуулах гэж байгаа vйлдвэрийнхээ найдвартай, баталгаатай vйл ажиллагааг батлахын тулд "Хуа Фу" групп ОХУ-ын "ЮКОС" компанитай 20 жилийн нийлvvлэлтийн гэрээ байгуулсан гэнэ. Хачирхалтай нь тэдний "ЮКОС"-той хийсэн гэрээний талаархи мэдээлэл одоо болтол манай холбогдох мэргэжлийн байгууллагуудад ирээгvй байгаа аж.

Монгол Улсын Засгийн газрын 2002 оны тогтоолоор батлагдсан "Газрын тосны салбарт 2010 он хvртэл баримтлах чиглэл"-д "Газрын тос боловсруулах vйлдвэр нь байгаль орчинд халгvй, хvнд бvтээгдэхvvний гарц багатай, хаягдалгvй технологи бvхий тоног тєхєєрємж хэрэглэх" талаар заасан нь бий. Энэ дагуу vйлдвэрлэл эрхлэх хvсэлт бvхий тєс-лєє Монгол Улсын хэмжээнд газрын тосны бvтээгдэхvvний vйлдвэрлэл хангамжийн зохицуулалтын асуудал хариуцдаг тєрийн захиргааны байгууллага, Ашигт малтмал, газрын тосны хэрэг эрхлэх газарт (АМГТХЭГ) хvргvvлж, санал дvгнэлт гаргуулах шаардлагатай юм байна. "Барилгын тухай" хуулийн дагуу vйлдвэрийнхээ байгууламжийн бvрэн зураг тєслийн нарийвчилсан vнэлгээг ч мэргэжлийн байгууллагаар гаргуулах ёстой аж. Гэтэл эдгээр бvх ном журмын дагуух гvйцэттэлийг алгасч vйл ажиллагаагаа эхлэх болсноо "Зvvн-баян" ХХК зарласан буюу газрын тос боловсруулах vйлдвэрийн эрхийг чухам хэнээс авсан болоод ийн дур зоргоороо загнаж байгааг гайхаж байгаагаа илэрхийлж байгаа.

Уг нь "Зvvнбаян" ХХК vйлдвэр байгуулах саналаа 2003 онд Vйлдвэр, худалдааны яаманд хvргvvлж байжээ. АМГТХЭГ-аас Газрын тос боловсруулах эрхийн тусгай зєвшєєрєл олгогдсон эсэх болон Монгол Улсын хуулийн дагуу баримт материал бvрдээгvй учраас тухайн асуудлыг Vйлдвэр, худалдааны яамнаас удаа дараа хойшлуулж иржээ. Харин хариуд нь "Зvvнбаян" ХХК 2004 оны арванхоёрдугаар сард Багахангай дvvрэгт газрын тосны vйлдвэр байгуулах газар авсан, барилгын ажил эхлэх гэж байгаагаа л мэдэгдэж байжээ. Тийнхvv одоогоос 20-иодхон хоногийн ємнє зєвхєн орон нутгийн зєвшєєрєл бvхий газар дээр vйлдвэрийнхээ шавыг тавин ёсолсон. Гэтэл vйл ажиллагааны аюулгvй байдал болон vйлдвэрлэлийн тєслийг дэмжсэн дvгнэлт, зєвшєєрєл АМГТХЭГ болон Vйлдвэр, худалдааны яамнаас гараагvй байхад барилгын ажил эхлэх нь бvv хэл газрын эрх олгогдсон нь ч хачирхалтай явдал болжээ гэж холбогдох албан тушаалтнууд хэлэв. Чухамдаа гадаадын хєрєнгє оруулагчдын vйл ажиллагаа манай шийдвэр гаргах харьяа байгууллагын хараа хяналтаас гадуур, хууль бус явагдаж байгаа нь тэдэнд зуучлагч монголчууд их дур мэдеэн, сvлбэлдсэн vйлдэл хийж байгаа гэж холбогдох мэргэжилтнvvд тайлбарлаж байна. Vнэхээр тэр зуучлагч монголчууд улс, эх орноо хэт басамжилсан хэрэг.

Комбоджид болсон хvvхэд барьцаалалт

Єнєєдєр Комбоджи улсын баруун хойд хэсэгийн нэгэн хотод дахь олон улсын хvvхдийн цэцэрлэгт болсон барьцаалах ажиллагааны уршгаар хоёр настай Канад улсын иргэн хvv амиа алджээ.

Барьцаалалтанд нийт 2-6 насны 50 орчим тооны хvvхдvvд єртсєн бєгєєд, энэ аймшигт явдал ойролцоогоор 6 цаг vргэлжилжээ.

Барьцаалагчид зєвхєн 1000 доллар авахын тєлєє ийм аймшигт хэрэг хийжээ.

МАХН-ын даргын тєлєєх дажин vргэлжилж байна.

Ардын эрх
Д.Оюунцэцэг


-Ерєнхий тандалтаар бол Ч.Улааныг баруун, зvvн бvсийнхэн дэмжих тєлєвтэй байгаа бол М.Энхболд хот тєдийгvй нийт массдаа нєлєє сайтай, харин С.Баяр ар тал муутай байгаа тєлєвтэй-

Их хурлын оршил ба намын тvvхэнд ховор маргаан.

Монголын улс тєрийн хvчнvvд дотроос харьцангуй эв нэгдэлтэй, тогтвортой гэгддэг МАХН их хурлынхаа босгон дээр бужигнаж байна. Энэ намын тvvхэнд ховорт орох маргаан дунд их хурлын оршил тавигджээ. Ардчилсан намыг л хэрэлдэж маргахдаа гарамгай гэдэг ч цагаа тулахаар МАХН дотор ч дажин дэгддэг аж.
Уржигдар орой болсон Удирдах зєвлєлийн хурлаар Нийслэлийн засаг дарга бєгєєд Улаанбаатар хотын захирагч М.Энхболдыг Нийслэлийн засаг даргын Тамгын газрын дарга Болдсайхан, Хан-Уул дvvргийн Засаг дарга Д.Загджав нараар хєдєєгийн тєлєєлєгчдийг лоббидуулан аймгууд руу утас цохиулж саналыг нь єєртєє татах гэсэн хэмээн тvvнтэй намын даргын тєлєє єрсєлдєх магадлал єндєр байгаа Засгийн газрын Шадар сайд Ч.Улаан, МАХН-ын Ерєнхий нарийн бичгийн дарга С.Баяр нар дургvйцэж улмаарх ширvvн маргаан дэгдэх эх vндсийг тавьжээ. Сvvлдээ намын даргад нэр дэвшvvлэх асуудлыг хэлэлцэх аргагvй болсноос таван хvний бvрэлдэхvvнтэй ажлын хэсэг байгуулахдаа тулж салсан. Тэгвэл МАХН єчигдєр намынхаа бага хурлын Х хуралдааныг хийв. Тvvнийг Д.Лvндээжанцан даргаллаа. МАХН дотор єдлєєд байгаа "Уламжлал-шинэчлэл, Ардчилал-шударга ёс" жигvvрийн асуудлыг Ерєнхийлєгчийн сонгуулийн дараа болж буй энэ бага хуралд танилцуулахаар ємнє нь хойшлуулаад байсан юм. Харин энэ удаа жигvvрийг намын их хуралтай зэрэгцvvлж хэлэлцэх нь зєв vv, намын дvрэмд оруулах єєрчлєлттэй хамтатган хэлэлцэх vv, дараагийн бага хуралд шилжvvлэх vv, зєвлєєч гэсэн саналыг намын Удирдах зєвлєлийн зvгээс жигvvрийнхэнд тавьжээ. Жигvvр санаачлагчид ч "Нєхцєл байдлыг ойлгож байна. Саяхан сонгууль боллоо. Намын бага хуралд танилцуулах гэдгийг заавал Х бага хурал гэж ойлгохгvй байна. Дvрмийн тєсєл ярих vед ярилцаж болох юм" гэсэн хариу єгчээ. Энэ нь жигvvрийнхний хувьд хугацаа хожих тактик ч байж болох гэнэ. Эрхэм гишvvн Т.Очирхvv Удирдах зєвлєлийн хурал дээр жигvvр санаачлагчдын нэг є.Энхтvвшинтэй санал зєрж жигvvр хэрэггvй гэх аястай vг унагаад авчээ.
Бага хурлаар МАХН-ын дvрэм, мєрийн хєтєлбєрт нэмэлт, єєрчлєлт оруулах талаар хэлэлцсэн юм. Намын дотор жигvvр байж болох тухай МАХН-ын одоогийн дvрэмд байдаг заалтыг хэвээр vлдээхээр болжээ. Уг нь жигvvр байх эсэх, байгуулах, татан буулгах эрхийг намын бага хуралд vлдээе гэсэн єєрчллт хийх гэж байсан бололтой юм. Бас намын дарга нь Ерєнхий сайд байна гэсэн заалтыг дvрэмд суулгахаар ярьж байснаа тvр анзаарчээ. Энэ нь намын даргын тєлєєх дажинг бага боловч сааруулах vvднээс хийсэн алхам бололтой.

Ерєнхийлєгчийн сонгууль хоёр шаттай болох магадлал байжээ.

Бага хурлаар хэлэлцсэн эхний асуудал нь МУ-ын Ерєнхийлєгчийн сонгуульд МАХН-аас оролцсон дvнгийн тухай байв. Илтгэгч нь МАХН-ын ерєнхий нарийн бичгийн дарга, тус намын сонгуулийн ерєнхий менежер С.Баяр. Урьд ємнєх Ерєнхийлєгчийн сонгуулиудтай харьцуулшгvй олон єрсєлдєгчтэй сонгуульд нэг хvн 50-иас дээш хувийн санал авсан нь их амжилт гэж ерєнхий менежер vзэж байгаа юм байна. Аядуу эхэлж алсуураа чангарах тактикийг МАХН-ынхан барьжээ. Нэр дэвшигч Н.Энхбаярын рейтинг судалгааны хоёрдугаар шатанд бvтэн 10 хувиар унасан нь сонгуулийг хоёр vе шаттай болгож мэдэх эгзэгтэй байдал vvсгэснийг С.Баяр дарга нуусангvй. Эрсдлээс гарах ажлыг яаралтай хийж "гарцаагvй гарах хvн бол Н.Энхбаяраас єєр хэн ч биш. Иймд сонгуулийг дахиулахгvй байх ёстой гэсэн аман ухуулгыг сонгогчид дунд хийсэн, халз мэтгэлцээнд сайн бэлтгэсэн, Социнтерний бvсийн бага хурлыг Улаанбаатарт хийлгэж намын нэр хvндийг єсгєсєн зэрэг нь хоёр дахь шатны сонгууль явуулахаас аварсан гэж тэрээр vзжээ. Ингэснээр сонгуулийн сурталчилгааны сvvлийн долоо хоногт Н.Энхбаярын рейтинг долоон хувиар єссєн байна. Гол єрсєлдєгч Ардчилсан намын хагарал,"Эх орон-ардчилал" эвслийн задралын фон дээр сурталчилгаа хийсэн нь МАХН-ын нэр дэвшигчид таатай нєлєє vзvvлжээ. Сонгуульд 315 сая тєгрєгийн хандив цуглуулж зарцуулжээ. Нэр дэвшигчээ єндєр оноогоор ялуулсан Увс, Дорноговь, Говь-Алтай, Улаанбаатарын МАХН-ын байгууллагууд сайшаагдаж ардчилагчдад саналаа тавьж туусан Хєвсгєл, боломжоо ашиглаагvй Архангай, идэвх зохион байгуулалт тааруу байсан Баян-єлгий, Булган, Дорнод аймгийн намын хороод зэмлэл сонсов. МАХН орон нутгийн сонгуульд тогтвортой сайн оролцдог ч тєвшин нь доошилж байгааг анхаарах болсныг дурдаж байсан.
МАХН ерєнхийлєгчийн сонгуулиас хэд хэдэн дvгнэлт хийжээ. Нам, олон тvмний холбоог сайжруулах, намын нэр нєлєє, имижийг залуу vеийнхэнд хvргэх, улс тєрийн нийт намын нэр хvнд буурч, тэднийг vгvйсгэх хандлага гарч буй єнєє vед МАХН илvv эрчтэй ажиллаж худлаа амалдаггvй гэдгээ харуулах ёстой гэж тус намынхан vзэж байгаа юм байна. Сонгогчдын гурав дахь хvчний тєлєєлєлд єгєх саналын хэмжээ єсч 25 хувь болсныг анхаарч шийдвэрлэх арга хэмжээ авах. ПиАр-чдыг шат бvрт бэлтгэх намын нэр барьж сєрєг сурталчилгаа хийдэг нєхєдтэй хариуцлага тооцох. МАХН-ыг бага дэмждэг хvн амын бvлэг, хэсэгтэй тулж ажиллах зорилтыг цаашид МАХН ємнєє тавихаар болжээ.

У.Барсболд ба "Улаан сарнай"

Намын даргын тєлєєх дажин дунд багагvй хєдєлж нєхдийнхєє аазгайг хєдєлгєж байгаа хvн бол Байгаль орчны сайд У.Барсболд ажээ. Тэрээр єєрийн тэргvvлдэг "Улаан сарнай" тєрийн бус байгууллагаараа дамжуулан МАХН-ын Удирдах зєвлєлд суудал эзлэх лобби хийж явна гэнэ. М.Энхболдыг намын дарга болгохыг дэмжиж аймаг, сум бvрт тvvнийг лоббидож ажил сэм зохиох тєлєєлєгч илгээсэн нь Удирдах зєвлєлийн хурал дээр илэрч маргаан дээр тос нэмсэн гэх. Ер нь У.Барсболдын хувьд намын дарга хэн болох нь толгойн євчин болоод байгаа янзтай. Удирдах зєвлєлийн гишvvн болоод авах нь тvvний эхний нvvдэл. Эр хvний дотор эмээлтэй хазаартай морь гэгчээр цааш нь юу эсийг тєлєвлєє билээ.
МАХН-ын удирдах зєвлєлийн хурал дээр МАХН-ын одоогийн дарга Н.Энхбаяр ирээд М.Энхболд, С.Баяр, Ч.Улаан нарын хэнийг ч ил дэмжээгvй сурагтай. Итгэл заагаад гарах нь гарна биз гэжээ. Харин цаагуураа бол М.Энхболдыг дэмжиж буйг ойрын эх сурвалж vгvйсгэсэнгvй.

Хот хєдєєгєєрєє талцах "тэмцээн"

Намын даргыг сонгох асуудлаас болж тєлєєлєгчид хот хєдєєгєєрєє талцан "тэмцэх " янзтай. Ерєнхий тандалтаар бол Ч.Улааныг баруун, зvvн бvсийнхэн дэмжих тєлєвтэй байгаа бол М.Энхболд хот тєдийгvй нийт массдаа нєлєє сайтай, харин С.Баяр ар тал муутай байгаа тєлєвтэй. Ер нь С.Баяр Ерєнхий нарийн бичгийн даргатайгаа vлдвэл барав гэх яриа ч гарчээ. Баруун аймгийн тєлєєлєгчид єчигдєр Нvхтэд "нам нийлж" Ч.Улааныг дэмжих талаар сэм ярилцсан сураг гарав.
МАХН-ын ХХШ их хурлаас сонгогдсон бага хурал бvрэн эрхийнхээ хvрээнд сvvлчийн хуралдаанаа хийж буй нь энэ. МАХН-ын ХХ1v их хурал хуралдмагц шинэ бага хурал, шинэ Удирдах зєвлєл сонгогдоно. Тэгэхээр єчигдєр болсон бага хурлын Х хуралдаан зvгээр ёс тєдий шийдвэр гаргаж нэр цэвэр шиг хоёр яс хагацахын тvvс болох шиг боллоо. МАХН-ын даргад гурван хvний нэр яригдаж ч дээр нь танхимд суугаа тєлєєлєгчид нэмж нэр дэвшvvлж, бас бие даагч ч єрсєлдєх эрх нээлттэй. Гэхдээ анхны гурав дээр хэн ч нэмэгдсэнгvй. Тэр бvv хэл сонины дугаар шилжих мєч буюу 22,20 цагийн байдлаар тэр гурвын аль нэгийг шигшиж vлдээлгvйгээр бvгдийг нь их хурлаараа хэлэлцvvлэхээр шилжvvлж тэнд маргааныг хагалуулахаар шийдвэрлэв. Н.Энхбаяр даргын гар сулармагц МАХН дотроо ийнхvv талцан бужигнаж эхэллээ.

Гурван сая еврогоор 23 сургуулийг "шунхдана"

Монголын мэдээ
Э.Тэнгэр

УИХ єчигдєр МАХН-ын их, бага хурлуудын завсраар "гялс" хуралдаж амжив. Аюулгvй байдал, гадаад бодлогын болон Боловсрол, соёл шинжлэх ухааны байнгын хороо хамтарч, Байгаль орчны болон Эдийн засгийн байнгын хороод нэг гал болж vдээс ємнє хуралдсан бол vдээс хойш нэгдсэн хуралдаан боллоо. Энэ єдєр дєрвєн асуудал хэлэлцэхээр тєлєвлєсєн байв. Тэдгээрээр Нордикийн хєгжлийн сангийн Боловсролын салбарын хєгжлийн хоёрдугаар шатны тєслийн зээлийн гэрээнд оруулах нэмэлтийг соёрхон батлах тухай хуулийн тєсєл анхаарал татахаар байсан.
ємнє нь Азийн хєгжлийн банкны хоёр ч удаагийн зээлээр 40 сумын сургуулийн барилгыг засахаар тєлєвлєж байж. Гэвч vvнээс дєнгєж л 17 сургуулийг "будаж шунхдаад" л уг зээл дуусчихсан гэнэ. Тиймээс vлдэх 23 сургуулийн барилгыг шинэчлэхэд зориулж Нордикийн хєгжлийн сангаас гурван сая еврогийн зээл авахаар ярьж байгаа аж. Засварын ажил хэтэрхий vнэтэй байгааг Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яамныхан дараахь байдлаар тайлбарлаж байв. Тэднийхээр, барилгын бvх тєрлийн материалын vнэ 2-3 дахин нэмэгдсэн, бензин шатахууны vнэ єссєн нь засварын ажлын єртгийг ихэсгээд байгаа гэнэ. Тvvнээс гадна ихэнх сургуулийн барилга шинээр барихаас аргагvйгээр муудсан нь ч нєлєєлсєн юм байх. Тэгээд ч нэг сумын сургуулийн ард дотуур байр, бусад барилга, байшин байдаг гэж бодвол одоо засах гээд байгаа 23 дугаар сургуулийн засварын мєнгє цаад талдаа 60-аад барилгын єнгийг єєрчлєх гэнэ.
Харин Сангийн сайд Н.Алтанхуяг энэ байдлыг тєдийлєн сайшаахгvй байгаа юм. Тvvнийхээр, УИХ-ын гишvvд тєсвийн тєсєл хэлэлцэх vедээ зээлийн хєрєнгийг тєслийн хєрєнгє оруулалтаар ашиглавал яасан юм бэ гэсэн санал тавьж байгаа юм. Гэхдээ тэрээр, сургуулиудыг огт засахгvй гэж хэлээгvй шvv гэж байв.
Гишvvн Н.Содномцэрэн Завхан аймгийн Шилvvстэй сумын сургуулийн барилгыг ноднин 100 гаруй сая тєгрєгєєр зассан ч жил ч бололгvй дээврээс нь ус гоожиж, дахин засахаас єєр аргагvй байдалд хvрсэн жишээг дуулгаж, Зээлийн хєрєнгийн vр дvнтэй зарцуулалтын талаар шvvмжлэнгvй ярьж байна. Улаанбаатарт гурван давхар орчин vеийн байшинг 70 саяд багтааж босгоод байхад сумын нэг давхар байшинг 100 илvv саяар засдаг жишгийг тэрээр ойлгохгvй байгаагаа ч хэлсэн. Юутай ч эрхэм гишvvд энэхvv тєслийг УИХ-ын чуулганаар цаашид хэлэлцэх нь зvйтэй гэж тогтлоо.

Н.Энхбаяр: "Техникийн саатал"-аас МАХН энэ удаад нэрээ сольж чадахгvй болсон

єдрийн сонин

Э.Энэрэл.

єчигдєр єглєє МАХН-ын цагаан байрны урд талын замын хєдєлгєєн эрс нэмэгдэж, цагдаагийн тусламжтай зохицуулахаас аргагvйд хvрсэн байлаа. Урд єдєр нь шєнє орой болтол хуралдсан бага хурлын гишvvд дээр МАХН-ын ХХ1v их хуралд оролцох тєлєєлєгчид нэмэгдэн, бvртгэлээ хийж байгаа учраас ийн хєдєлгєєн эрс нэмэгджээ. Бvртгvvлээд гарч ирсэн тєлєєлєгчид андаш vгvй. Бvгд энгэр дээрээ "МАХН ХХ1v их хурал" гэсэн тэмдэгтэй бас мєн ийм бичээс бvхий хvрэн ширэн цvнх барьжээ. Хєдєє орон нутгийн тєлєєлєгчид голдуу хvмvvс намын байрныхаа ємнє зургаа татуулж харагдана. Гадаа нь ийм дvр зураг єрнєж байхад дотор хэвлэлийнхэнд зориулсан хурал болж байлаа. ємнєх єдєр нь єндєрлєсєн бага хурлын Х хуралдааны талаар мэдээлэл єгєхєєр МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр, Ерєнхий нарийн бичгийн дарга С.Баяр тэргvvтэй хvмvvс иржээ. Бага хурлаар хэлэлцсэн асуудлуудаа танилцуулж, их хуралд оруулах асуудал, тєлєєлєгчдийн бvтцийн талаар статистик vзvvлэлтvvдийг танилцуулсан юм. МАХН-ын их хурлын тєлєєлєгчдийн хувьд 18-25 насных 16, 26-35 насных 389, 46-55 насных 441, 56-60 насных 98, 60-аас дээш насны 77 хvн оролцож байгаа ажээ. Тулгар тєр байгуулагдсаны ойд зориулан 1206 гэсэн тоог онцолж бvрдvvлсэн тєлєєлєгчдийн 972 нь эрэгтэй, 234 нь эмэгтэй байгаа нь нийт оролцогчдын 24 хувь нь хvvхнvvд гэсэн vг. Тєлєєлєгчдийн 1134 нь дээд боловсролтой бол 40 нь тусгай дунд, 26 нь бvрэн дунд, долоон хvн бага боловсролтой байна гэсэн судалгаа хийгдсэн байна. Их хурлын тєлєєлєгчдийн хамгийн олон нь буюу 298 нь эдийн засагч мэргэжилтэй аж. Харин 257 нь инженер байна гэхчлэн нарийн судалгааг гаргажээ. Мєн намынхаа дэргэд бодлогын зєвлєл гэдгийг байгуулах гэж байгаа талаараа хэвлэлийн бага хурлын vеэр мэдэгдсэн юм. Энэ нь намын дэмжигчдийн хvрээг нэмэгдvvлэх гол зорилготой алба байх юм байна. МАХН-ын дарга Н.Энхбаярын єрсєлдсєн Ерєнхийлєгчийн сонгуульд 500 мянга орчим хvн тvvнийг дэмжжээ. 150 мянга нь тус намын гишvvд гэж vзвэл 350 мянга нь МАХН-ын дэмжигчид байна. Тиймээс энэ хvмvvсээр намынхаа хvрээг нэмэгдvvлэх зорилготойгоор бодлогын зєвлєл ажиллах талаар ярьж байв. Харин vvний дараа сэтгvvлчид зарим асуултад хариу авлаа. Гэхдээ аймгуудын Засаг дарга нартай уулзах, Сvхбаатар жанжны талбайд цэцэг єргєх, бєхийн барилдаантай гээд дараалсан ажлууд байгаа учраас цєєн асуултад хариулахаар шийдсэн бололтой. Сэтгvvлчдийн тавьсан асуултад МАХН-ын дарга Н.Энхбаярын єгсєн хариуг доор сийрvvлье.

-Намын даргад нэр дэвшvvлэхээр Удирдах зєвлєлєєс гурван хvний нэрийг дэвшvvлсэн гэсэн. Гэхдээ танайхан намын даргын асуудалд харьцангуй нээлттэй байна гэж байсан биз дээ. Энэ гурван хvнээс єєр хvн нэр дэвших боломж их хурал дээр гарах болов уу?
-Манай намын хувьд танхимаас нэр дэвшvvлэх, єєр хvмvvсийг санал болгох явдал нээлттэй байдаг. Энэ нь тийм ч шинэ явдал биш. 1996 онд Н.Багабанди бид хоёр намын даргад нэр дэвшээд байхад танхимаас єєр хvмvvсийг нэр дэвшvvлж, 10 орчим хvн єрсєлдєж байсан. Ер нь манайхан бvх шатандаа єрсєлдєх зарчмаар явдаг. Шат шатандаа єсч єндийх, мэдлэг боловсролтой єрслєдєх чадвартай, биеэ зєв авч явдаг тийм хvмvvсийн нэрийг дэвшvvлэх боломж нээлттэй байгаа. Одоогоор ерєнхийдєє Удирдах зєвлєлєєс гурван хvний нэрийг дэвшvvлээд байна. Энэ нь тулгаж байгаа хэрэг бус. Удирдах зєвлєлєєрєє хэлэлцээд л энэ гурван хvний нэрийг их хуралд оруулахаар товлоод байгаа. Гэхдээ их хурал дээр дєрєв, тав, зургаа гээд хэдэн ч хvний нэрийг дэвшvvлж байгаад сонгох бvрэн бололцоо бий. Найман жил энэ намын даргын албыг хашиж байгаа хvний хувьд би бодол саналаа ч хэлнэ. Шударга сайхан єрсєлдєєн болно гэж бодож байна. Ер нь тухайн намын дарга амжилттай ажиллаж байвал хэн нэгэнтэй єрсєлдєлгvйгээр ажлаа vргэлжлvvлэн хийдэг тэр зарчмаар би ажиллаж ирсэн. Харин Ерєнхийлєгчийн сонгуульд ялсны дараа хуулийн дагуу намаасаа тvдгэлзээд байгаа юм.
-Та сая намын даргыг найман жил хашсаны хувьд шинэ намын даргын тухайд саналаа хэлнэ гэлээ. Ер нь хэн дээр ямар санал гаргаж, хэнийг онцлохоо сэтгvvлчидтэй хуваалцаж болох уу. Хэрэв vгvй гэвэл энэ нь их хурлын тєлєєлєгчдийн саналд нєлєєлнє гэж vзсэнийх vv?
-Би найман жилийн турш энэ намын даргын албыг хашиж, зохих ёсны ачааг vvрч явсан хvн. Энэ єрслєдєєнд хэн нь ямар гэдэг талаар их хурал дээр намын нєхєд маань санал асуувал би хэлэхгvй гээд зугатаж бултах эрхгvй. Намын даргын хувьд ч 1985 оноос эхлэн энэ намд зvтгэж байгаа гишvvний хувьд ч тэр. Зєв зvйтэй саналаа хэлж, шинэ удирдлагатай хамтран ажиллах болно. Хэдийгээр Ерєнхийлєгчийн хувьд намаас тvдгэлзэх ч бусад бvх намуудтай хамтран ажиллах болно ш дээ. Харин хэнийг онцолж, нэр дэвшигчдийн тухайд юу хэлэхээ их хурал дээрээ л ярья гэж бодож байна.
-МАХН нэрээ сольж, Монгол Ардын нам болох тухай бага хурал дээр яригсдан ч хууль эрх зvйн vндэс бvрдээгvй гэсэн шалтгаанаар хойшлогдож байх шиг байна. Энэ нэр чинь танай ууган нэр гэдэг биз дээ. Яг ямар хууль зvйн заалттай харшлаад нэр солих асуудлыг хойш нь тавив?
-Манай намын уугуул нэр нь Монгол Ардын нам. МАХН уугуул нэр Монгол Ардын намаа сэргээх гэж байгаа гэсэн яриа 1990-ээд оны vед гадуур нэлээд тархсан. Намын зарим нєхєд ч энэ талаар хандаж байсан. МАХН-аа бvртгvvлэхдээ хашилтад МАН гэж бvртгvvлж байсан. Тэр vед биднийг ингvvлэхгvйн тулд МАН-ыг байгуулна гэж бvлэг хvмvvс хиймлээр гарч ирсэн. Хиймэл зvйл чинь єєрєє байх тогтноход хэцvv ш дээ. Тэгээд ч ийм маягаар нам байх гэж vзсэн ч болохгvй болохоор 1999 онд тэдгээр хvмvvс "vнэхээр МАН бол МАХН-ын уугуул нэр ээ. МАХН-ын Монголын тvvхэнд хийсэн гавьяа их" гээд намаа татан буулгаснаа мэдэгдэн, тамга хадгаа барьсаар ирсэн юм. Тэр хvмvvс ч МАХН-д элссэн, хэдийгээр ийм болсон ч цаасан дээр бичигдэх зарим баримт нь дутуу байгаа юм. Ийм vндэслэлээр одоогоор МАХН нэрээ солих боломжгvй болоод байна. єєрєєр хэлбэл "Техникийн саатал"-аас болсон гэж болно. Гэхдээ зарчмын хувьд нэрээ солих асуудлыг удирдах зєвлєл ч, бага хурал ч дэмжиж байгаа юм гээд тэнд цугларсан сэтгvvлчдэд "Нээлттэй Ерєнхийлєгч байна" гэдгээ тэрээр амлалаа. Тvvний намын даргын зvгээс хийлгэж буй бараг сvvлийн хэвлэлийн бага хурал єндєрлєсний дараа МАХН-аас сонгогдсон аймгуудын Засаг дарга нарын оролцсон уулзалт эхэлсэн юм.